Το κείμενο είναι ενημερωτικού τύπου και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί νομική συμβουλή.
Η ημέρα αυτή καθιερώθηκε το 1981 από γυναικείες οργανώσεις σε ανάμνηση της φρικτής δολοφονίας των τριών αδελφών Μιραμπάλ (Patria, Minerva και Maria Teresa) πολιτικών αγωνιστριών από την Δομινικανή Δημοκρατία, με διαταγή του δικτάτορα Τρουχίλιο. Οι τρεις αδελφές αντιτάχθηκαν ενεργά στη σκληρή και συστηματική βία της δικτατορίας του Ραφαέλ Τρουχίλιο και ηγήθηκαν ενός υπόγειου κινήματος που αμφισβήτησε το καθεστώς του.
Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ προς τιμή των τριών αδελφών Μιραμπάλ υιοθέτησε με ψήφισμά της στις 20 Δεκεμβρίου 1993 την υπ’ αριθμό 48/104 Διακήρυξη για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, στην οποία αναγνωρίστηκε η επείγουσα ανάγκη για την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών υπό το πρίσμα των αρχών της ισότητας, της ασφάλειας, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας. Ειδικότερα, στη Διακήρυξη αναφέρεται ότι τα Κράτη – Μέλη οφείλουν να προωθήσουν την έρευνα και τη συλλογή στατιστικών στοιχείων για τα αίτια, τη φύση και τις επιπτώσεις της βίας κατά των γυναικών, καθώς και μέτρα πρόληψης και προστασίας των θυμάτων, ενώ, ορίστηκε και η έννοια της βίας κατά των γυναικών ως: «κάθε πράξη βίας βάσει φύλλου, η οποία επιφέρει ή είναι πιθανό να επιφέρει σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη ή πόνο σε γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων και των απειλών για τέτοιες πράξεις, του εξαναγκασμού ή της αυθαίρετης στέρησης της ελευθερίας είτε συμβαίνει στη δημόσια είτε στην ιδιωτική ζωή».
Σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (η οποία επικυρώθηκε στην Κύπρο με τον Κυρωτικό Νόμο Ν. 14(III)/2017), η βία κατά των γυναικών ορίζεται ως η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μία μορφή διάκρισης κατά των γυναικών και σημαίνει όλες τις πράξεις μίας βίας βασιζόμενης στο φύλο οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα ή ενδέχεται να έχουν ως αποτέλεσμα, φυσική, σεξουαλική, ψυχολογική ή οικονομική βλάβη ή πόνο για τις γυναίκες, 4 συμπεριλαμβανομένων των απειλών τέλεσης τοιούτων πράξεων, τον εξαναγκασμό ή την αυθαίρετη αποστέρηση της ελευθερίας, είτε αυτή συμβαίνει στο δημόσιο ή τον ιδιωτικό βίο.
Διεθνή στοιχεία
Σύμφωνα με την πιο ολοκληρωμένη μεγάλη διεθνής μελέτη του 2022, η οποία δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό «The Lancet» , η οποία ανέλυσε στοιχεία για 161 χώρες με συνολικά πάνω από δύο δισεκατομμύρια γυναίκες άνω των 15 ετών (άνω του 90% του παγκόσμιου γυναικείου πληθυσμού), εκτιμάται ότι μέσα σε ένα έτος περίπου μισό δισεκατομμύριο γυναίκες υφίστανται κάποιου είδους βία από τους συντρόφους τους [1].
Στοιχεία για την Κύπρο
Στην Κύπρο το 75% των θυμάτων βίας στην οικογένεια, συντροφικής βίας και κακοποίησης ανηλίκων στην Κύπρο, είναι κορίτσια και γυναίκες, με βάση στατιστικά στοιχεία που διατηρούνται στην Υποδιεύθυνση Υποθέσεων Διαχείρισης Ευάλωτων Προσώπων, στο Αρχηγείο Αστυνομίας, τα οποία υπερτριπλασιαστήκαν τα τελευταία 5 χρόνια [2].
Περαιτέρω σύμφωνα με το Γραφείο Καταπολέμησης Εμπορίας Προσώπων, από το 2019 – 2022 υπήρξαν συνολικά 767 αναφορές για εμπορία προσώπων και σεξουαλική εκμετάλλευση, από τις οποίες προέκυψαν 49 υποθέσεις και αναγνωρίστηκαν 98 θύματα, ενώ τα τελευταία δύο χρόνια, από τον Ιούλιο του 2021 μέχρι σήμερα, υπήρξαν μόνο 14 καταδίκες [3].
Eντοπίζουμε επίσης σε ενδεικτική Παγκύπρια έρευνα που διενεργήθηκε από την Επιτροπή Προστασίας Ατόμων με Νοητική Αναπηρία, σε ΜΚΟ που εξυπηρετούν Άτομα με Νοητική Αναπηρία (στην οποία συμμετείχαν 267 επαγγελματίες διαφόρων αρμοδιοτήτων) ένα 18% απάντησε ότι ήρθαν εις γνώση τους περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης/παρενόχλησης ΑμεΝΑ και τα περισσότερα διαπράχθηκαν κατά γυναικών. Στην εν λόγω έρευνα παρατηρούνται και ελλείψεις συλλογής δεδομένων ως προς τη σεξουαλική κακοποίηση σε άτομα με νοητική αναπηρία [4].
Σε πρόσφατη έρευνα που διενεργήθηκε από τον μη κυβερνητικό οργανισμό ‘Plan International’ (η δράση του οποίου εστιάζεται στη βία κατά των γυναικών) αποκαλύφτηκε ότι περισσότερο από το μισό των 14000 ερωτηθέντων (γυναίκες ηλικίας 15- 25) από 22 διαφορετικές χώρες έχουν παρακολουθηθεί διαδικτυακά ή έχουν κακοποιηθεί διαδικτυακά [5].
Η βία αποτελεί σαφή παραβίαση των δικαιωμάτων του θύματος, ιδίως της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας του προσώπου (άρθρα 1 και 3 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Υπό το πρίσμα του δικαιώματος αποτελεσματικής προσφυγής (άρθρο 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και άρθρο 47 του Χάρτη), η ποινική διαδικασία κατοχυρώνει τα δικαιώματα του θύματος, καθώς διαφυλάσσει την ταυτότητα μιας κοινότητας δικαίου που βασίζεται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σύμφωνα με την οδηγία 2012/29/ΕΕ για τα δικαιώματα των θυμάτων, (άρθρο 1 και αιτιολογική σκέψη 9) η οποία έχει ενσωματωθεί στην κυπριακή έννομη τάξη με τον Νόμο Ν. 51(I)/2016), το θύμα βίαιου εγκλήματος πρέπει να αναγνωρίζεται ως το πρόσωπο που αδικείται από τον δράστη, να προστατεύεται από τη δευτερογενή και επαναλαμβανόμενη θυματοποίηση, να μπορεί να ασκεί το δικαίωμα του στην πρόσβαση στη δικαιοσύνη και να συμμετέχει στις ποινικές διαδικασίες. Ζήτημα για την διασφάλιση της πρόσβασης των θυμάτων στη δικαιοσύνη αποτελεί και η οικονομική δυνατότητα, η έλλειψη της οποίας αποτελεί αδιαμφισβήτητα εμπόδιο στην προσφυγή του θύματος στο Δικαστήριο.
Τα διεθνή, εθνικά και περιφερειακά νομικά πλαίσια προσφέρουν τα απαραίτητα εργαλεία για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων και βίας κατά των γυναικών∙ η ευαισθητοποίηση του κοινού και των λειτουργών της δικαιοσύνης είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση εφαρμογής των πλαισίων αυτών, για την πρόληψη, την προστασία, τη δίωξη και την εφαρμογή συντονισμένων πολιτικών για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας και της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών.
Σημαντικό να αναφέρουμε ότι τα μέτρα προστασίας και προώθησης των δικαιωμάτων θυμάτων βίας κατά γυναικών και ενδοοικογενειακής βίας, πρέπει να εφαρμόζονται από κάθε εμπλεκόμενη υπηρεσία και μη κυβερνητικό οργανισμό χωρίς καμία διάκριση λόγω φύλου, γένους, φυλής, χρώματος, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικής ή άλλης άποψης, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, σχέσης με εθνική μειονότητα, περιουσίας, γέννησης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου, ηλικίας, κατάστασης υγείας, αναπηρίας, οικογενειακής κατάστασης, μεταναστευτικής ή προσφυγικής κατάστασης ή άλλης κατάστασης (Άρθρο 4.1 του περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2021 (115(I)/2021).
Συλλογή δεδομένων
Η πρώτη έκθεση για την Κύπρο της Ομάδας εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη δράση κατά της βίας κατά των γυναικών και την οικιακή βία (GREVIO), που επιβλέπει την υλοποίηση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, χαρακτήρισε τη συλλογή δεδομένων των κυπριακών αρχών για το θέμα «σπάνια» και «ασυνεχή», καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολο τον εντοπισμό σφαλμάτων στον τρόπο με τον οποίο οι αρχές αντιδρούν σε τέτοια περιστατικά.
Εμείς υπενθυμίζουμε ότι τα Κράτη Μέρη της Σύμβασης Κωνσταντινούπολης και δη η Κυπριακή Δημοκρατία είναι υποχρεωμένη να συλλέγει δεδομένα, και να δημοσιοποιεί στατιστικά δεδομένα, κατά τακτά χρονικά διαστήματα, σε σχέση με τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία στη Δημοκρατία. Τα δεδομένα μας επιτρέπουν να αξιολογήσουμε την κατάσταση που σχετίζεται με τη βία κατά των γυναικών σε κάθε χώρα. Αποκαλύπτουν στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και στους κρατικούς και μη κρατικούς φορείς τη σοβαρότητα του προβλήματος και παρέχουν ολοκληρωμένες πληροφορίες σχετικά με τη συχνότητα, τις αιτίες και τις συνέπειες όλων των τύπων βίας κατά των γυναικών. Αναφέρουμε επίσης ότι η συλλογή των δεδομένων με διαθεματική προσέγγιση (intersectionality) επιβάλλεται για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης του φύλου με άλλες ανισότητες/πιέσεις (π.χ. σεξουαλικότητα, ταυτότητα φύλου, εθνικότητα, ιθαγένεια, μεταναστευτικό καθεστώς, αναπηρία).
Είναι ποινικό αδίκημα η βία κατά των γυναικών στην Κύπρο;
- Στην Κύπρο έχει εγκαθιδρυθεί ο περί της Πρόληψης και Καταπολέμησης της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2021 (115 (Ι)/ 2021) ο οποίος δημιουργήθηκε ώστε να προάγει μέτρα προστασία και προώθησης των δικαιωμάτων θυμάτων βίας κατά των γυναικών και προώθηση της ουσιαστικής ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Σύμφωνα με το Νόμο καταδικάζονται όλες οι μορφές έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, κατονομάζονται σε σχετικό Πίνακα ποια θεωρούνται αδικήματα βίας κατά της γυναίκας, περιλαμβάνεται ως αδίκημα η οικονομική και ψυχολογική βία, η παρενόχληση, η παρενοχλητική παρακολούθηση (και μέσω διαδικτύου). Επίσης, κατονομάζονται επιβαρυντικοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την επιμέτρηση και επιβολή ποινής αλλά και διευκρινίζει ποια πρέπει να είναι η μεταχείριση θυμάτων σύμφωνα και με τον επόμενο νόμο που αναφέρουμε πιο κάτω.
- ο περί της Θέσπισης Ελάχιστων Προτύπων σχετικά µε τα Δικαιώµατα, την Υποστήριξη και την Προστασία Θυµάτων της Εγκληµατικότητας Νόµος του 2016(Ν.51(I)/2016) ο οποίος ενσωματώνει την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2012/29/ΕΕ, αποτελεί μέσο ώστε να ακούγονται τα θύµατα αξιόποινων πράξεων διασφαλίζοντας ότι τυγχάνουν της δέουσας πληροφόρησης, μεταχείρισης από αρμόδιες αρχές, υποστήριξης και προστασίας τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια µιας ποινικής διαδικασίας. Συγκεκριμένα ο Νόμος αυτός προβλέπει τις πληροφορίες που πρέπει να παρέχει η Αστυνομία στο θύμα κατά την επαφή της με αυτό, το δικαίωμα του θύματος να λαμβάνει προστασία από τις Αρχές από πιθανή εκδίκηση ή εκφοβισµό, δευτερογενή θυματοποίηση ειδικότερα κατά τη διάρκεια και µετά την έρευνα και δίωξη του δράστη αλλά και την αντιμετώπιση που πρέπει να έχει κατά τη δικαστική διαδικασία από τους εμπλεκόμενους φορείς.
- ο περί της Προστασίας από Παρενόχληση και Παρενοχλητική Παρακολούθηση Νόμος του 2021(Ν.114(Ι)/2021). H παρενόχληση (harassment) και η παρενοχλητική παρακολούθηση (stalking) έχουν καταγραφεί πρόσφατα ως αδίκημα στην Κύπρο μέσω της θέσπισης της πιο πάνω ειδικής νομοθεσίας. Το αδίκημα της παρενόχλησης και της παρενοχλητικής παρακολούθησης ποινικοποιούνται ενώ σχετικά με την παρενοχλητική παρακολούθηση (stalking) καταγράφονται και συμπεριφορές που συνιστούν παρενοχλητική παρακολούθηση
(4) ο περί της Καταπολέμησης του Σεξισμού και του Διαδικτυακά Διαδιδόμενου Σεξισμού και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2020 (Ν. 209 (Ι)/2020). Στον Νόμο αυτό προβλέπεται η νομική έννοια του όρου σεξισμού και διαδικτυακού σεξισμού, ενώ ποινικοποιείται για πρώτη φορά η διάπραξη των αδικημάτων αυτών. Συγκεκριμένα ποινικοποιείται η δημόσια ή ιδιωτικά εκδηλουμένη σεξιστική συμπεριφορά που στρέφεται κατά συγκεκριμένου προσώπου ή κατά συγκεκριμένης ομάδας προσώπων η οποία έχει στόχο να πλήξει τα δικαιώματα θύματος (ων) μειώνοντας την αξιοπρέπεια τους ή που προαγάγει ή ενισχύει τα έμφυλα στερεότυπα και τις διακρίσεις φύλων. Σημαντικό είναι ότι έχει ερμηνευθεί και η έννοια ΄στερεότυπα των φύλων’ .
Τι στήριξη υπάρχει σε θύματα βίας κατά των γυναικών;
Πέρα από την στήριξη η οποία καταγράφεται στον Νόμο 51 (Ι)/ 2016) συνδέσμοι όπως ο ΣΠΑΒΟ (Σύνδεσμός για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της βίας στην Οικογένεια) παρέχει τηλεφωνική γραμμή (1440) για στήριξη σε θύματα ενδοοικογενειακής βίας.
Επίσης, η Αστυνομία παρέχει μια γενική τηλεφωνική γραμμή θυμάτων, Γραμμή του Πολίτη 1460 με την οποία μπορεί σε 24ωρη βάση να στηρίξει γυναίκες θύματα. Έχει δημιουργήσει ειδικά κλιμάκια τα οποία ασχολούνται αποκλειστικά με περιστατικά βίας στην οικογένεια και μπορούν να στηρίξουν γυναίκες θύματα με τη λειτουργία της νέας δομής, Σπιτιού της Γυναίκας, χώρο φιλοξενίας 24ωρης πρόσβασης.
Σε λειτουργία βρίσκεται επίσης η εφαρμογή INSAVIOR | Η εφαρμογή που σώζει ζωές. – Η εφαρμογή που σώζει ζωές.
Πηγές
[1] https://www.thelancet.com/article/S0140-6736(21)02664-7/fulltext [2] https://www.kathimerini.com.cy/gr/kypros/kypros-gynaikes-kai-koritsia-to-75-ton-thymaton-bias-stin-oikogeneia [3] https://www.kathimerini.com.cy/gr/politiki/emporia-proswpon-49-ypotheseis-98-thymata-molis-14-katadikes [4] http://www.cpmental.com.cy/uploads/ereunes/076cc84bd9.pdf [5] Plan International (2020), “Free to be online? A report on girls’ and young women’s experiences of online harassment”, διαθέσιμη στη σελίδα https://plan-international.org/publications/freeto be online.
Το κείμενο είναι ενημερωτικού τύπου και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί νομική συμβουλή.
